Tác giả: Miriam Jordan
Trần Quốc Sĩ dịch
4-12-2025
Trong suốt bốn năm qua, hàng trăm ngàn người Afghanistan từng cộng tác với Hoa Kỳ đã cố gắng gầy dựng một cuộc sống mới trên đất Mỹ. Họ tin rằng cuộc hành trình đầy nguy hiểm từ sân bay Kabul, đến các trại tạm cư ở Qatar, rồi đến những căn cứ quân sự ở Texas hay Virginia, cuối cùng đã đưa họ tới bờ bến an toàn. Nhưng chỉ trong một tuần lễ, niềm tin ấy bỗng chốc bị tan thành mây khói.
Chính quyền Mỹ đang buộc tội một người đàn ông Afghanistan nổ súng chết người tại Washington, D.C. Sự kiện này đã trở thành mồi lửa để chính quyền Trump mở rộng chiến dịch chống nhập cư. Và cộng đồng Afghan vốn đã mong manh nay phải sống trong nỗi lo thường trực rằng họ còn có thể xây dựng tương lai trên đất nước này hay không?
Một gia đình bị xé đôi tại cổng sân bay Kabul
Câu chuyện di cư của anh Obaidullah Durani, một phi công được quân đội Mỹ đào tạo, là một bức tranh thu nhỏ của cả một thế hệ đồng minh bị bỏ lại sau biến cố lịch sử.
Trong những giờ phút hỗn loạn của cuộc triệt thoái ra khỏi Afghanistan của Mỹ, anh đã cố đưa vợ và hai con ra khỏi Kabul. Một người lính Thuỷ quân Lục chiến đã nhấc bổng bé Hela, khi đó chỉ mới biết lật, để chuyền qua hàng rào thép gai. Anh Durani thì nắm tay đứa con trai chạy theo. Nhưng vợ anh, chị Shafaro, bị tách ra trong dòng người hỗn loạn và đã không vượt qua được cổng để lên máy bay cùng anh và con.
Anh Durani đến Arizona với hai đứa con nhỏ và vài bộ quần áo. Lúc đó anh chưa từng thay tã cho con lần nào, nhưng ngày nay anh vừa lái xe giao hàng cho Amazon vừa học cách làm gà trống nuôi con. Dẫu vậy, anh Durani vẫn ôm hy vọng rằng một ngày nào đó gia đình sẽ được đoàn tụ.
Hy vọng ấy tan tành khi Trump ban hành lệnh đình chỉ toàn bộ hồ sơ di trú cho người Afghanistan. Cùng với việc truy lùng gần 2,000 người đã có lệnh trục xuất, chính quyền Trump đang quơ đũa cả nắm, gom cả cộng đồng người Afghanistan vào vòng tình nghi chỉ vì hành vi quá khích của một cá nhân.
Đứng trong một căn phòng chật hẹp tại trung tâm tị nạn ở Mesa, tay ôm bé Hela, anh Durani nói “Họ không nên trừng phạt tất cả chúng tôi. Tôi cũng đi làm, cũng đóng thuế, tôn trọng luật pháp. Kẻ gây án mạng đã bị bắt rồi mà”.
Cảm giác an toàn biến mất từ những ánh mắt nghi kỵ
Anh Mirwais Daudzai làm công việc đẩy xe lăn cho hành khách già yếu tại sân bay Phoenix. Anh rất quý những câu chào hỏi thân thiện của mọi người vì chúng đem lại chút ấm áp của tình người nơi xứ lạ. Nhiều hành khách còn dúi vào tay anh tờ 20 đô, chúc anh “bình an” sau khi nghe anh kể về hoàn cảnh thoát khỏi Taliban.
Nhưng chỉ sau vụ nổ súng ở D.C., mọi chuyện đều thay đổi. Một phụ nữ đang móc ví lấy tiền tip nhưng sau khi nghe anh nói rằng anh đến từ Afghanistan, đã lặng lẽ bỏ tờ 20 trở vào túi. Qua những cái nhìn tránh né và sự dè chừng rõ mồn một anh Dau Dzai biết rằng anh đang bị kỳ thị. “Trước kia tôi thấy mình có thể sống an toàn ở đây”, Daudzai nói. “Bây giờ người ta nhìn tôi như một tên khủng bố”.
Anh và vợ đang chờ thẻ xanh. Bỗng dưng một buổi sáng, công ty phụ trách nhân sự gọi anh vào và yêu cầu anh đem toàn bộ giấy tờ. Đây là một điều chưa từng xảy ra trong suốt hai năm qua. Anh bị mất ngủ cả đêm.
Anh nói: “Tôi không biết nên mua nhà hay sẽ bị trục xuất? Tôi không biết tương lai ngày mai ra sao”.
Một thế hệ từng được Hoa Kỳ hứa hẹn sẽ bảo vệ
Đa số những người Afghanistan được đưa vào Hoa Kỳ năm 2021 đều đã trải qua một hệ thống kiểm tra an ninh rất dài. Họ phải được phỏng vấn, khám sức khỏe, kiểm tra hồ sơ tại các trạm tạm cư ở Qatar, rồi đợi nhiều tuần trên các căn cứ quân sự Mỹ.
Họ là những gia đình đã từng làm việc, giúp đỡ quân đội Mỹ, ký giả Mỹ, tổ chức nhân đạo Mỹ. Họ là những người mà Hoa Kỳ từng gọi là “đồng minh”.
Các nhà thờ, giáo đường và tổ chức thiện nguyện từng đổ xô hỗ trợ họ trong một nỗ lực rộng lớn nhất kể từ sau làn sóng của người Việt tị nạn vào thập niên 1970. Nhiều cộng đồng coi đó như một bổn phận đạo đức của nước Mỹ.
Nhưng sự bảo vệ ấy đang bị đe dọa.
Hồ sơ bị đóng băng và bóng mây sợ hãi bao trùm
Chính quyền Trump đã đình chỉ việc giải quyết hồ sơ của tất cả các công dân thuộc 19 nước, kể cả Afghanistan.
Những người đã có thẻ xanh đang lo rằng họ sẽ bị “kiểm tra lại”, một điều gần như chưa có tiền lệ. Nhiều người khác như anh Rehmatullah, người vượt biên qua Iran, qua Nam Mỹ, rồi đi hết đoạn đường tử thần Darien Gap để xin tỵ nạn, nay phải lo sợ rằng hồ sơ của gia đình anh sẽ bị từ chối.
Ba cô con gái nhỏ của anh, những đứa bé từng không được phép đi học dưới chế độ Taliban, nay nói tiếng Anh như gió và rất yêu trường học ở Arizona.
“Nếu không phải vì Taliban lên nắm quyền, tôi đã không rời bỏ quê hương”, anh nói. “Nhưng bây giờ nỗi lo sợ ấy lại bám theo chúng tôi vào tận nước Mỹ.”
Tin đồn ICE xuất hiện gần một kho hàng Amazon khiến nhiều người Afghanistan ở Phoenix bỏ ca làm, kể cả những người có thẻ xanh trong túi.
Một người đàn ông lôi cái thẻ từ bóp ra, nói như để tự trấn an: “Tôi là dân hợp pháp. Vậy mà vẫn sợ”.
Một cộng đồng bị tình nghi
Chỉ trong vài ngày, những gia đình từng được nước Mỹ chào đón như bạn đồng minh nay trở thành một nhóm người bị nghi ngờ.
Một vụ án cá biệt đã trở thành cái cớ để Trump thay đổi chính sách và để những người bình thường như Durani, Daudzai hay Hekmatullah bỗng trở thành những kẻ đứng bên lằn ranh pháp lý, không biết lúc nào có thể bị trục xuất về một nơi mà họ đã liều mạng bỏ đi.
“Chúng tôi rời Afghanistan vì sợ hãi. Không ngờ nỗi sợ lại theo chúng tôi đến tận nước Mỹ.”
Câu nói ấy, trong một buổi chiều Arizona nắng chói, là tiếng thở dài của hàng chục ngàn con người đang tự hỏi rằng, liệu lời hứa bảo vệ đồng minh của nước Mỹ có còn giá trị gì hay không, hay nó chỉ là một trang sách đang bị xóa khỏi cuốn sổ chính trị của thời Trump?